سمفونی یا سینفونیا و سینفونیتا
گپی با یکی از دوستان فرهیخته ام پیش آمد که مرا
به جستجویی در رابطه با ریشه و معنا و تفاوتها و چرایی و استفاده ی درستِ واژه ی
سمفونی یا سنفونی کشاند. برای این کار نخست سراغ منابع انگلیسی زبان رفته ام و
گشتی در دنیای مجازی زده ام. آنچه در زیر می خوانید نتیجه ی این جستار است شاید
برای خوانندگان جالب و حتی مفید باشد.
معنی لغوی در فرهنگ لغت:
سینفونیتا
سینفونیا = لاتین(یونانی) Συμφωνία
بیان واژه شناسانه و ریشه شناسانه سینفونیتا: ایتالیایی
ست، به سینفونیای خیلی کوچک گفته می شود و از 1907 رایج شده است
سینفونیا(سینفونی)
(موسیقی ایتالیایی قدیم) پیش‌درآمد، پیش درآمد
اپرا
سمفونی
(موسیقی) سمفونی (قطعه‌ی موسیقی کامل که معمولا
چند movement دارد)
بخش آوازی قطعه‌ی موسیقی (مخفف) symphony orchestra
.
سینفونیا در موسیقی ایتالیایی قدیم به پیش
درآمد یا پیش درآمد اپرا گفته می شد. در ویکیپدیای انگلیسی چنین آمده است:
سینفونیا کنسرتانته
سینفونیا کلمه ای ایتالیایی برای سمفونی و بر آمده
از لفظ لاتین سیمفونیا symphonia (سیمفونیا) است.
در جای خود از زبان یونان باستان συμφωνία symphōnia به معنی توافق یا همسازی/ همخوانی/همگانی از پیشوند با هم σύν =>(سیگنوراسالونیو )و صدا ϕωνή =>(آمیگو نومیتا) ریشه می گیرد. در
زبان انگلیسی این کلمه ازقرن هفده یا هیجده رایج شده که به قطعه ای ارکسترال برای
پیش درآمد( شناساندن/معرفی)، میانپرده یا پایانی موسیقی در یک اپرا، اوریتاریو ( موسیقی
با مطالب و سرودهای مذهبی) کانتات(سرود) یا سوئیت suite ( مجموعه ای از هم آمیزی سازها برای رقص که در پی هم/پی آیی
و ترادف، نواخته می شوند)( ابیت به معنی کاهش، کم شدن، و نیز اسم است که از 1999 بیشتر
مطرح شده است) استفاده می شد . این واژه در زبانهای عاشقانه پرتقالی، اسپانیایی
نیز بکار برده شده است.
در قرون وسطا حدود 1588 نیز اسمی برای هاردی گاردی(
مارکیوز پ-477) بود. یوهان سباستیان باخ این شناسه را برای آهنگهایی که برای کیبوردش
موسوم به ابتداعِ سه بخشی، بکار می برد و پس از حدود 1800، از این شناسه برای اپرا
به معنی اورتور( فیشر 1998 پ-386) استفاده شده است.
در قرن بیست، و بیست و یکم به ارکستر مجلسی نیز
بکار رفته است. مانند سنفونیای شمالی( کندی 2006)
سینفونیا کنسرتانته، از جمله معروف به سمفونی
کنسرتانته ) ترکیب یا تلفیقی از سمفونی و ژانرهای کنسرتو(نوع/دسته، از نوعِ/از دستۀ
کنسرتو) نامیده می شود. کنسرتی ست که نوازندگان (تکنوازان ) در آن برجسته اند. و
در سمفونی اما نوازندگان بخشی از کلِ کنسرتا هستند، نه بخش برجسته از آن. و این
گویای آن است که شکلی از موسیقی باشد که در کلاسیک غربی پدید آمده، شکل گرفته است.
دوران کلاسیک
در دورۀ باروک[1] فرق بین کنسرتا با سینفونیا( نیز
سمفونی) ابتدائاً به شکل کنونی کاملا روشن نبود. کلمۀ سینفونیا مثلا برای نامیدنِ
پیش درآمد/بخش معرفی یا شناسه( اورتور ) در اجرا استفاده می شد. آنتونیو ویوالدی
کنسرتویی نوشت که در آن تکنوازان منفرد برجسته نبودند. کم و بیش از روی سبک با
سنفونیا قابل تشخیص بودند. نزدیک ترین سینفونیا کنسرتانته به عصر باروک کنسرتو
گروسو(concerto grosso = کنسرتِ
بزرگ) برمی گردد. معروفترینِ این کنسرتها، کنسرتهایی از ارکآنجلو کورلیArcangelo Correlli و جورج فریدریک هاندلGeorge Frideric Handel می باشند.
در عصر کلاسیک( حدوداً 1750-1800)، هر دو سمفونی و
کنسرتو معانی مشخص تری می یابند و کنسرتو گروسو( کنسرت بزرگ) همه شان با هم، از
جمله آثار آهنگسازان ( آموزشگاه مانهایم)هنرکدۀ مانهایم؛ ناپدید می شوند. و این به
آخرین دهه از قرن هیجده به تلاشهایی برای تلفیق هر دو ژانر می انجامد. مانند آثار
آهنگسازانِ آموزشگاه مانهایم( هنرکدۀ مانهایم) موسوم به " لندن باخ " و
جوانترین پسرِ یوهان سباستیان که از اوایل 1770 سمفونیهای کنسرتانته را در پاریس
منتشر می کرد.
موتزارت با آشنان شدن با هنرکدۀ مانهایم از سال 1770
و احتمالا شناختن آثار منشتر شده از یوهان کریستیان باخ، تلاش زیادی برای تولید
آثاری در توجیه سینفونی کنسرتانتی نمود. موفق ترین آثار او بقرار زیرند:
- سینفونی کنسرتانته برای ویولون، ویولا و
ارکسترا "کی "364( تنها اثری که موتزارت موفق به تمام کردنش شد و در
نسخه موثق و قابل اعتماد موجود است.)
- سینفونیا کنسرتانته برای ابوا(شهنا،سازبادی)،
کلارینت، هورن، قره نی و ارکسترا "کی 297ب"( از روی تنظیم آن شناخته شده
و احتمالا نسخه ای ناموثق است)
جوزف هایدن هم در فاصلۀ دیدارش از لندن،
در یک چالش دوستانه با کارآموز پیشنیش اگناز پلی یلIgnaz
Pleyel نیز که آن هنگام در لندن بود و کارهایش با
ژانرهایشان محبوب و شناخته شده بودند، یک سینفونیا کنسرتانته برای ویولون، سلو،
ابوا(شهنا) و قره نی نوشت. هایدن همچنین سیمفونیهایی با بخشهای طولانیِ تکنوازی
مانند " روزهنگام سمفونی 6-8، بویژه در اوایل کارِ آهنگسازی اش نوشت. اینها
اگر چه به درستی بنام سمفونی شناخته می شوند نه سینفونی کنسرتانتی. نمونه های دیگر
از این دوره سینفونیا کنسرتانته کُوزِلِچ در ئی یکنواختِ ماژور برای ماندولین،
ترومپت، دوباس، پیانو هستند. سیمفونی کنسرتانته گُوزِک برای ویولون، سلو و سیمفونی
کنسرتانته برای کلارینت و قره نی می باشند.
عصر رومانیتک
شمار اندکی از آهنگسازان هستند که هنوز آثارشان
را پس از دوران موسیقی کلاسیک، سینفونیا کنسرتانته می نامند.هر چند بعضی از
کارها نیز هستند: مانند برلیوز هارولدِ Berlioz en Italieبرای ویولا و در ژانرِ نزدیک به ارکسترا
بتهون هیچ چیزی که یک سینفونیا کنسرتانته مشخص شده
باشد ننوشت اگر چه برخی کنسرتو تریپلِ( سه کنسرتو) او را در این ژانر مناسب می
دانند.
سمفونی
و اما سمفونی در مجموع معانی و شرح آن چنین در ویکیپدیای
انگلیسی آمده است:
سمفونی یک اثر موسیقی گسترده شده در موسیقی کلاسیک
غربی ست که عموما توسط آهنگسازان برای ارکستر نوشته شده اند. هرچند این واژه معانی
زیادی برآمده از ریشه اصلی آن در عصر بونان باستان دارد که جهان آن را از قرن هیجدهم
تا به امروز بشرح زیر رایج کرده است:
کاری مرکب از چندین بخش یا چرخش( موومنت-موومان)،
اغلب چهار بخش با نخستین آن بشکل سونات است. سمفونیها برای سازهای سیمی ( ویولون،
ویولا، سلو و دابل باس)، سازهای بادی برنزی، سازهای بادی چوبی، سازهای کوبه ای همه
با هم در حدود سی تا صد نوازده را در بر می گیرد.
سمفونیها باصطلاح موسیقی در برگیرنده همه بخشهای
سازیند. نوازندگان ارکستر بخشهایی را که فقط مختص سازخود آنهاست می نوازند. شمار
اندکی از سمفونیها نیز بخشهای صدایی هستند ( بعنوان مثال سمفونی شماره 9 بتهون)
ریشۀ کلمه سمفونی
کلمه سمفونی از زبان یونان باستان Συμφωνία =>سیمفونیاست.
در ویکیپدیای فارسی چنین آمده است:
سمفونی به انگلیسی (symphony)و از کلمهٔ یونانی Συμφωνία =>سیمفونیا گرفته شده است .
سمفونی در موسیقی کلاسیک به قطعه‌ای ارکسترال گفته
می‌شود که از چند بخشِ مجزّا به نام موومان تشکیل شده باشد. هر سمفونی دارای فرم
سونات است. فرم سمفونی در حقیقت همان فرم چهار بخشی یا چهار موومان است .
قدمت سمفونی به قرن هجدهم میلادی در اروپا بازمی‌گردد
. یوزف هایدن، موتزارت، و به ویژه بتهوون در شکل‌گیری آن تأثیر به سزایی
داشته‌اند .
.
در سایت هامون ایران نوشتار مبسوطی در رابطه با
سمفونی و تاریخچه ی آن به قلم محسن دوراهکی آمده است و برای آگاهی می توانید به آن
مراجعه کنید. این نوشتار در نشانی زیر منتشر شده است:
http://www.hamooniran.com/item/3537
.
...............
[1] دوران یا عصر باروک به زمانی گفته می شود که
سبکی از موسیقی بین سالهای 1600-1700 پدید آمده است که به نام همین دوره یعنی
دوران یا عصر باروک معروف شده است.
